Ocalone dziedzictwo. Wystawa z okazji
500-lecia konsekracji krośnieńskiej fary

Wystawa "Ocalane dziedzictwo" przygotowana została z okazji, przypadającej w tym roku, pięćsetnej rocznicy konsekracji kościoła Św. Trójcy w Krośnie. Dokonał jej, 5 września 1512 r., Maciej Drzewicki - biskup przemyski i kanclerz Królestwa Polskiego. Pięćset lat temu - w przededniu tej uroczystości - krośnieńska Fara, uzyskała po części nowy kształt architektoniczny, na który złożyło się późnogotyckie, sieciowe sklepienie prezbiterium oraz zespół kaplic mieszczańskich, dobudowanych do korpusu nawowego. Z okazji tej ufundowano również nową nastawę ołtarza Św. Trójcy.

Zachowana do dziś centralna grupa rzeźbiarska w typie Tronu Łaski, wypełniająca niegdyś wnętrze szafy wielkiego ołtarza, od blisko stu lat, jest ozdobą zbiorów sztuki dawnej Muzeum Narodowego w Krakowie, stanowi przy tym jedno z nielicznie zachowanych dzieł sztuki, będących materialnym świadkiem tej doniosłej uroczystości sprzed pięciuset lat.

Rok 1512 stanowi także istotną cezurę w artystycznych przemianach budowli. Kończy etap Fary średniowiecznej, rozpoczynając powoli nowożytny okres egzystencji świątyni i jej artystycznego wyposażenia. Przez ostatnie pięćset lat krośnieńska Fara, najwspanialszy zabytek miasta i najznakomitszy pomnik jego kultury artystycznej, będąc - po katedrze przemyskiej - najważniejszą świątynią diecezji i jednym z ważniejszych kościołów dawnej Rzeczypospolitej, systematycznie wzbogacała swą formę architektoniczną i ustawicznie uzupełniała bogate wyposażenie wnętrza, stając się swoistym miernikiem pozycji kulturalnej i gospodarczej dawnego Krosna. Trudno w tej części kraju wskazać świątynię ściślej powiązaną z dziejami miasta i silniej wpisaną w panoramę jego rozwoju duchowego i społeczno-kulturalnego.

Do schyłku XIX wieku krośnieński kościół Św. Trójcy przetrwał w kształcie skrystalizowanym ostatecznie jeszcze w pierwszej połowie XVII wieku. Nagromadzone przez stulecia, przeważnie wysokiej klasy artystycznej, wyposażenie wnętrza, począwszy od lat siedemdziesiątych XIX wieku skupiało coraz większą uwagę artystów, uczonych i konserwatorów zabytków (np. Aleksandra Gryglewskiego, Stanisława Tomkowicza, czy Tadeusza Stryjeńskiego). W wyniku restauracji kościoła, przeprowadzonej na przełomie XIX i XX wieku, wycofano z kultu zespół dawnego wyposażenia wnętrza. Skutkiem tego od 1899 roku liczne nastawy ołtarzowe, rzeźby, obrazy, epitafia i sprzęty kościelne, pozbawione pierwotnej funkcji, nieprawidłowo przechowywane i nieumiejętnie restaurowane, narażone były na zniszczenie.

Zainteresowanie naukowe - jakim krośnieńska Fara cieszyła się już od schyłku XIX wieku - spowodowało, iż w przededniu I wojny światowej znalazł się człowiek, który podjął się trudu ocalenia tego wyjątkowego zespołu artystycznego. Wielomiesięczne starania Prof. Feliksa Kopery - Dyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie, jesienią 1915 roku, zakończyły się powodzeniem. Bezcenna kolekcja zabytków została zakupiona do zbiorów pierwszego na ziemiach polskich Muzeum Narodowego. Tym samym ziściło się marzenie krakowskiego uczonego, który w lipcu 1914 roku, w liście skierowanym do Zarządu Kościoła Parafialnego w Krośnie, wyraził nadzieję: "[...] że zbiory Fary krośnieńskiej zostaną naprawdę ocalone i po wieki będą opowiadały na królewskim Wawelu o przeszłości Krosna i jego kulturze". Obecnie, jedynie wiedzy, intuicji i dalekowzroczności Profesora Kopery, zawdzięczamy sytuację, w której znaczna część artystycznej spuścizny dawnego Krosna ocalała i jest tak licznie reprezentowana w zbiorach najstarszego i najważniejszego polskiego Muzeum."

Celem wystawy zorganizowanej przez Muzeum Rzemiosła w Krośnie, przy współpracy dra Piotra Łopatkiewicza - historyka sztuki, wykładowcy w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. Stanisława Pigonia w Krośnie, było zwrócenie uwagi na - nieznany większości mieszkańcom Krosna - aspekt jego artystycznej przeszłości. Niewielu bowiem wie, że od 1915 roku, Muzeum Narodowe w Krakowie przechowuje tak imponujący zespół zabytków krośnieńskich, liczący blisko 300 jednostek inwentarzowych. Kolekcję cennych elementów wyposażenia kościelnego dopełnia unikatowy księgozbiór Fary Krośnieńskiej, który współtworzył niegdyś bibliotekę miejscowego Bractwa Kapłańskiego. Pośród stu kilkudziesięciu zachowanych woluminów, pieczołowicie przechowywanych w Dziale Starych Druków Muzeum Narodowego w Krakowie, znajdują się unikatowe inkunabuły z końca XV wieku.

Pokazanie choćby części "krośnieńskich" eksponatów zgromadzonych w Muzeum Narodowym w Krakowie, w zdecydowanym stopniu przekracza dziś zarówno możliwości ekspozycyjne, jak i logistyczne Muzeum Rzemiosła. Najbardziej wartościowe elementy tego zespołu znajdują się na wystawie "Sztuka dawnej Polski XIII-XVIII wieku", eksponowanej przy ul. Kanonicznej w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka, stąd ich przewiezienie do Krosna jest praktycznie niemożliwe. Stan zachowania niektórych eksponatów, również nie pozwala na uciążliwy transport. Zatem jedynym możliwym sposobem przybliżenia mieszkańcom miasta okruchów jego dawnej przeszłości artystycznej, od blisko stu lat przechowywanych w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, było zaprezentowanie fotografii ważniejszych zabytków z Fary krośnieńskiej.

Dwa unikatowe eksponaty epitafium nieznanej rodziny mieszczańskiej (pocz. XVII w.) oraz kartusz z herbem Krosna (ok. poł. XVII w.) - udało się wypożyczyć i pokazać w Krośnie w oryginale. Dopełnieniem wystawy stały się najstarsze widoki wnętrza kościoła farnego (w tym dwa obrazy olejne na płótnie i rysunek z lat 1876-77) autorstwa Aleksandra Gryglewskiego, pochodzące również ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie. Wszystkie wymienione dzieła prezentowane są w Krośnie po raz pierwszy.

Cennym uzupełnieniem fotografii i eksponatów pozyskanych z Muzeum Narodowego w Krakowie są wycofane z kultu zabytki Fary krośnieńskiej, udostępnione na wystawę dzięki życzliwości Ks. Prałata Karola Brysia - Proboszcza Parafii Św. Trójcy. Wśród nich uwagę zwraca, ujawniona przed kliku laty (tu prezentowana po raz pierwszy), drewniana rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem (dzieło małopolskiego warsztatu z ok. 1470). Innym ważnym eksponatem jest - niewielkich rozmiarów - malowane Epitafium dzieci Roberta Wojciecha Portiusa (ok. 1640), od lat pozostające poza wyposażeniem wnętrza kościelnego, które oglądać możemy in situ.

Wystawa stała się również okazją do zaprezentowania zespołu eksponatów z kościoła Farnego, będących w posiadaniu Muzeum Rzemiosła w Krośnie. Są wśród nich unikatowe gotyckie detale kamienne, z 1. poł. XV wieku, ujawnione w toku ostatnich badań architektonicznych świątyni, czy choćby dwa okazałe feretrony barokowe, ukazujące wysokie możliwości snycerstwa i malarstwa krośnieńskiego przełomu XVII i XVIII wieku.

Jeżeli wystawa przybliży mieszkańcom Krosna, choćby w części tylko, losy artystycznego wyposażania jego najważniejszej świątyni i przypomni Profesora Feliksa Koperę Dyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie, dzięki któremu blisko sto lat temu, w trudnych latach I wojny światowej, udało się ocalić istotny fragment dziedzictwa artystycznej przeszłości miasta, zamierzony cel przedsięwzięcia zostanie w znaczącym stopniu osiągnięty.

Piotr Łopatkiewicz (PWSZ w Krośnie)
Fot. Mariusz Kus (MRzK)

Na wystawę zapraszamy do 10 listopada 2012 r. do Muzeum Rzemiosła w Krośnie Piwnica PodCieniami (Rynek 5).

OFERTA LEKCJI MUZEALNYCH

Przeglądnij tablice z fotografiami:

Tablica 1
Tablica 2
Tablica 3
Tablica 4
Tablica 5
Tablica 6
Tablica 7
Tablica 8
Tablica 9
Tablica 10
Tablica 11
Tablica 12
Tablica 13
Tablica 14
Tablica 15
Tablica 16
Tablica 17

Wystawie towarzyszyła konferencja naukowa: "Kościół parafialny Św. Trójcy w Krośnie w panoramie dziejów miasta", współorganizowana z PWSZ w Krośnie. Planowana jest publikacja materiałów pokonferencyjnych.

Pobierz program sesji
Zobacz plakat wystawy
Relacja z wernisażu w Portalu Krosno24.pl

Wernisaż

Wykorzystano frag. fotografii prezentowanego na wystawie obrazu Aleksandra Gryglewskiego Wnętrze prezbiterium kościoła parafialnego w Krośnie, 1877, olej na płótnie - ze zbiorów MNK

Ocalone dziedzictwo. Wystawa z okazji 500-lecia konsekracji krośnieńskiej fary

Ocalone dziedzictwo. Wystawa z okazji
500-lecia konsekracji krośnieńskiej fary