WSPÓŁPRACUJEMY:
POLECAMY:
Pierwsza Krajowa Fabryka Zegarów Wieżowych Michała Mięsowicza w Krośnie - dzieło życia i chluba miasta
W 1901 r. nieopodal krośnieńskiego rynku, przy dawnej ulicy Krakowskiej powstała Pierwsza Krajowa Fabryka Zegarów Wieżowych. Jej pomysłodawcą i założycielem był Michał Mięsowicz - mistrz zegarmistrzowski, który swoje doświadczenie oraz najnowocześniejsze technologie zegarmistrzostwa wieżowego nabył w Wiedniu około 1887 r. w renomowanej firmie "Emil Schauer", specjalizującej się w wytwarzaniu zegarów wieżowych.
Jakie powody zadecydowały, że Michał Mięsowicz założył fabrykę właśnie w Krośnie? Przede wszystkim tradycje rodzinne i założony w 1890 r. zakład zegarmistrzowski, jak również to, że w ówczesnej Galicji nie funkcjonowała żadna wytwórnia ani montownia tego typu zegarów. Krosno w owym czasie zostało podniesione do rangi miasta powiatowego, powstawały tu różne towarzystwa i instytucje, zaczął rozwijać się przemysł naftowy, przybywało ludzi bogatych a więc potencjalnych klientów, to wszystko stwarzało dogodne okoliczności do założenia wytwórni zegarów wieżowych właśnie w tym mieście. Fabryka funkcjonowała w kamienicy, w której mieszkali Mięsowiczowie. W przyziemiu znajdowała się kuźnia. Wykonywano w niej prace kowalskie oraz montowano ciężkie elementy zegarów. Na parterze montowano mechanizmy zegarowe oraz wykonywano prace wykończeniowe.
W działalności fabryki Mięsowicza można wyróżnić dwa okresy: pierwszy od założenia do wybuchu I wojny światowej: 1901-1914, drugi - w latach 1925-1938, czyli do śmierci Michała Mięsowicza. Przez dwa ostatnie lata fabryka prowadzona była przez żonę Michała - Adelę Mięsowicz. Wstrzymanie produkcji zegarów na dziesięć lat związane było z wybuchem I wojny światowej oraz trudnościami w odrodzonym państwie polskim, dodatkowo osłabionym sytuacją powojenną. Większość pracowników w tym czasie została zmobilizowana do armii austriackiej zaś budynek, w którym działała fabryka po wkroczeniu do miasta wojsk carskich zaadaptowano dla celów wojskowych. W kuźni wykonywano prace kowalskie oraz naprawy dla armii. Wówczas też zniszczono sporą część gotowych zegarów jak i dokumentację fabryki.
Jedynym zachowanym dokumentem z pierwszego okresu działalności jest wydany w 1908 r. "Cennik Zegarów dla Zakładu Zegarmistrzowskiego", w którym umieszczono także reklamę fabryki. Wydanie tego cennika świadczy o przedsiębiorczości Mięsowicza, dążącego przy pomocy reklamy do zapewnieŹnia sobie coraz to większej liczby klientów. Fabrykę reklamowano również w miesięczniku "ARCHITEKT" - piśmie poświęconemu architekturze, budownictwu i przemysłowi artystycznemu.
Pierwsza Krajowa Fabryka Zegarów Wieżowych w Krośnie była jak na ówczesne czasy bardzo nowoczesna, stosowała maszyny i urządzenia napędzane prądem elektrycznym, współpracowała także ze sporą liczbą kooperantów. Firmy te w większości pochodziły z terenów Austro-Węgier. Jedną z nich była firma odlewnicza Brüder Uxa, do której wysyłano drewniane szablony elementów zegarowych wraz z dokładnymi wskazówkami dotyczącymi wymiarów i rodzaju stopu. Tam też wykonywano według projektu odlewy, które w krośnieńskiej fabryce były następnie precyzyjnie obrabiane. Mięsowicz współpracował także z zakładami szklarskimi z terenów Austro-Węgier, ze względu na fakt, że w zegarach wykorzystywał części ze szkła. Potrzebował więc tafli szklanych do wyrobu podświetlanych tarcz zegarowych oraz szkła do wykonania szafek na werki zegarowe. Usługi złotnicze takie jak: pozłacanie tarcz, wskazówek, cyfr, powierzał firmom złotniczym z Krakowa.
W ciągu pierwszych 6 lat od uruchomienia fabryki wykonano 71 mechanizmów zegarowych. Liczba ta jest dość imponująca biorąc pod uwagę fakt, że firma dopiero wchodziła na rynek. Pamiętać należy jednocześnie, że tego typu zegary nie były produktami seryjnymi. Prawie dziesięcioletni okres przerwy w działalności fabryki nie oznaczał jednak całkowitej stagnacji zawodowej. Mięsowicz skupił się wówczas na prowadzeniu sklepu wraz z zakładem zegarmistrzowskim, funkcjonującym od 1901 r. Sklep ten znajdował się u zbiegu dzisiejszej ulicy Piłsudskiego i Rynku. Oferowano w nim - sprowadzane głównie z Krakowa i Lwowa - wszelkiego rodzaju budziki, zegarki ręczne, kieszonkowe, szafkowo-kominkowe a ponadto precjoza zegarmistrzowskie tj. ozdoby, łańcuszki, wisiorki. Mięsowicz zajmował się również produkcją małych zegarów. Były to przeważnie zegary typu szwarcwaldzkiego z drewnianymi malowanymi tarczami, zegary szafkowe ścienne, zegary szafowe stojące, sygnowane na tarczach lub obudowach jego nazwiskiem oraz pieczęciami zakładu.
Drugi etap działalności fabryki (1925-1938) jest już stosunkowo dobrze udokumentowany źródłowo, a to dzięki bogatej korespondencji z lat 1925-1937, prowadzonej przez Mięsowicza ze swymi klientami i kooperantami. Są to przeważnie kopie listów pisanych na cienkim przebitkowym papierze, bądź na oryginalnych papierach firmowych zakładów: zegarmistrzowskich, odlewniczych, jubilerskich.
W wyniku nowego podziału politycznego Europy po I wojnie światowej większość dostawców fabryki Mięsowicza znalazła się poza granicami państwa polskiego. Firma odlewnicza Brüder Uxa - główny wykonawca odlewów - znajdowała się poza terenami Polski i sprowadzanie stamtąd detali było ze względu na cło nieopłacalne. Konieczna stała się zatem zmiana kooperantów na krajowych. Już od 1925 r. Michał Mięsowicz nawiązał współpracę z odlewnią dzwonów i metali Karola Schwabe w Białej. Tutaj też przez długi czas zamawiał dzwony do swych zegarów. Drugim produkującym na jego potrzeby zakładem ludwisarskim była najstarsza w kraju odlewnia dzwonów rodziny Felczyńskich w Kałuszu. Ponadto Mięsowicz współpracował z Fabryką Maszyn i Narzędzi Wiertniczych "Tepege" w Krośnie, z Fabryką Edmunda Schmei i Jana Oschnera z Białej koło Bielska oraz z warsztatem - odlewnią Ernesta Erba "Ferrum" w Zawierciu. Również import tafli szklanych z zagranicy stał się nieopłacalny. W związku z tym Mięsowicz nawiązał kontakty handlowe z firmą Maurycego Fischlera ze Lwowa i Józefem Friedlanderem właścicielem Fabryki Luster i Szlifierni szkła we Lwowie.
Powstanie II Rzeczypospolitej otwierało przed Pierwszą Krajową Fabryką Zegarów Wieżowych w Krośnie nowe możliwości, nowe rynki zbytu na terenach północnej i środkowej Polski. Wcześniej większość zamówień pochodziła z terenów Galicji. Należy w tym miejscu wymienić zegary zamontowane na: zamku generała Kowalskiego w Birczy (1901), wieży kościoła parafialnego w Korczynie (1902), budynku pawilonu miejskiego w Brodach (1902), budynku koszar wojskowych w Jarosławiu (1903), willi dyrektora Bednarskiego w Podgórzu koło Krakowa (1904), wieży kościoła parafialnego w Szczurowej (1905), gmachu Izby Handlowej i Przemysłowej w Krakowie (1905), wieży ratuszowej w Żółkwi (1906), wieży kościoła farnego w Sanoku (1906), gmachu Akademii Handlowej w Krakowie (1906), wieży klasztoru księży cystersów w Mogile (1907), budynku szkoły im. H. Sienkiewicza we Lwowie (1907), wieży kościoła księży misjoŹnarzy w Tarnowie (1907), budynku Łazienek Zakładu Zdrojowego w Krynicy (1908), budynku hotelu Royal w Krakowie (1908), wieży kościoła księży jezuitów w Starej Wsi (1910) i na wielu innych.
Zegary z krośnieńskiej fabryki były montowane między innymi w Wielkopolsce, na Pomorzu i na ziemiach dawnego zaboru rosyjskiego. Ponadto udało się Mięsowiczowi zdobyć klientów w Warszawie - zegar zamontowany na wieży kościoła wojskowego, w Tomaszowie Lubelskim zegar na budynku magistratu miasta, w Łodzi zegar na budynku szkoły miejskiej, w Szamotułach zegar na wieży kościoła kolegiackiego i w bardzo oddalonym od Krosna Działdowie - zegar na wieży ratuszowej.
W 1929 r. Michał Mięsowicz wydał Katalog Pierwszej Krajowej Fabryki Zegarów Wieżowych Michała Mięsowicza w Krośnie. Zamieszczone w nim były dane techniczne, fotografie i świadectwa wyprodukowanych zegarów. Dzięki katalogowi w znacznym stopniu zwiększyło się zainteresowanie wyrobami z Krosna. Reklamy fabryki były drukowane także w Ilustrowanym Kurierze Codziennym", w dzienniku obejmującym swym zasięgiem Małopolskę. Również położenie nacisku przez Mięsowicza częstym prezentowaniu fabryki na targach i wystawach przemysłowych oraz zdobyte nagrody, sprzyjały reklamie wyrobów. Zegary z Krosna wystawiane były na Targach Poznańskich w latach 1927-1929 oraz prawie corocznie na Targach Wschodnich we Lwowie. Innym sposobem reklamowania się były świadectwa i protekcje osób trzecich, które upewniały przyszłych klientów o niezawodności oraz niskiej cenie krośnieńskich zegarów.
Wyroby Fabryki zostały odznaczone: Medalem Zasługi na Wystawie Krajowej we Lwowie (1894 - medal przyznany jeszcze przed oficjalnym uruchomieniem fabryki w Krośnie), Medalem Rządowym na Wystawie Przemysłu Metalowego w Krakowie (1904), Dyplomem Ligii Pomocy Przemysłowej we Lwowie (1906), Medalem Srebrnym na Wystawie Przemysłowo-Rolniczej w Wadowicach (1907), Medalem Złotym na Wystawie Przemysłowo-Rolniczej w Jarosławiu (1908), Dyplomem Honorowym na Wystawie Kościelnej we Lwowie (1909), Medal Brązowy na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929). Największym jednak osiągnięciem Michała Mięsowicza było wyprodukowanie zegara wieżowego nagrodzonego Złotym Medalem na Międzynarodowej Wystawie Przemysłowej w Paryżu w 1908 r.
Michał Mięsowicz swoją wiedzą, działaniami i jakością wyrobów fabryki stworzył niezaprzeczalnie dobrą i cenioną markę w polskim zegarmistrzostwie a sygnatura na zegarze wieżowym brzmiąca: Michał Mięsowicz w Krośnie stała się gwarancją klasy i niezawodności mechanizmu.
W artykule wykorzystano materiał opracowany w zeszycie nr 2 Biblioteki Krośnieńskiej - K. Laskoś, K. Wronka (MRzK). Fotografie archiwalne są jest własnością Muzeum Rzemiosła w Krośnie.
fot. z arch. MRzK
Michał Mięsowicz - w 150. rocznicę urodzin
Zegary wieżowe Michała Mięsowicza - mechanizmy długowieczne i niezawodne
"Zaświadczam, że zegar wieżowy funkcjonuje ku zupełnemu zadowoleniu". Rekomendacje klientów Michała Mięsowicza
O dawnych zegarach i różnych sposobach mierzenia czasu
Jubileusz 25-lecia Muzeum Rzemiosła w Krośnie
